Củ Tam Thất Bắc – Tam Thất Hoang

Cây tam thất Bắc là thảo dược đông y quý có chung họ hàng với nhân sâm, tên khoa học là Panax Notogingseng (Bark.) F.H. Chen. Và cây tam thất này có nhiều tên gọi khác nhau như Kim bất hoán, thổ sâm hay Sâm tam thất. Loài tam thất này phân bố chủ yếu tại những nước Đông Á như: Trung Quốc, Việt Nam, Triều Tiên, Hàn Quốc…..

Ở Việt Nam, cây tam thất Bắc thường được trồng tại những khu vực núi cao trên 1.500m với có khí hậu mát mẻ như Cao Bằng, vùng núi Lào Cai, Hà Giang, Sapa…

Tính dược liệu:

Cây tâm thất Bắc có rất nhiều thành phần hóa học phức tạp khác nhau. Nhưng chứa nhiều nhất là những nhóm Saponin đặc trưng giống của giống nhân sâm (Tetracyclic triterpenoid saponins, nhóm Rb1, Rb2, notoginsenoside…).

Đặc điểm sinh thái:

Đây là cây thân thảo sống lâu năm, chiều cao khoảng 40cm. Lá kép dạng mọc vòng, phiến lá có hình mác và đầu lá nhọn, mép lá có răng cưa nhỏ.

Hoa tam thất Bắc hình như chiếc ô và mọc đầu cành có màu xanh nhạt. Hoa đơn tính và hoa lưỡng tính của nó tồn tại song song. Quả mọng, hình thận màu xanh khi chín có màu đỏ đẹp mắt, trong chứa 2 hạt hình cầu.

Củ tam thất Bắc độ dài thường từ 3-5 cm bên ngoài sần sùi nhiều mấu nhỏ ở quanh. Vỏ ngoài khá cứng có màu xám hay xám đen, vân chạy dọc theo thân củ.

Bên trong ruột củ tam thất xám, đặc thịt vị hơi đắng, mùi khá thơm. Rễ Tam thất Bắc là phần chúng ta sử dụng nhiều đường kính ở vào khoảng 1 đến 2 cm thì không có hình dạng cụ thể. Thông thường chúng đạt chiều dài khoảng 1,5 – 4 cm, cứng, cầm nặng tay.

2. Cây tam thất Nam

Tam thất nam hay tam thất gừng, ngải năm ông, khương tam thất có tên khoa học: Stahlianthus thorelii. Nó là một loài thực vật trong họ Gừng (Zingiberaceae).

Đặc điểm cây tam thất Nam

Cây thảo không thân rễ dày được bao bởi các vết lá rụng. Phân nhánh có nhiều củ nhỏ cỡ bằng quả trứng chim xếp lại thành hình chuỗi, có các rễ con dạng sợi.

Lá cây màu lục, lục pha nâu hay nâu tím mọc rời tầm 3-5 cái với cuống dài, chỉ xuất hiện sau khi loại cây này ra hoa. Phiến lá thuôn dài, có chóp nhọn  mép nguyên và lượn sóng.

Cụm hoa ở phần gốc bên lá; cuống hoa dài tầm khoảng 6-8cm. Phía cuối có lá bắc hình ống để bao lấy hoa.

Hoa tam thất Nam 4-5 cái, có cả lá bắc và lá con dạng màng. Tràng hoa có màu trắng, họng vàng. Bầu hoa nhẵn và chia 3 ô.

Củ Tam thất gừng hình trứng hay thuôn một bên, vỏ củ có màu trắng vàng. Dùng dao cắt vào bên trong ruột có màu trắng ngà, vị cay nóng mùi như gừng.

Nơi sống và thu hái

Tam thất Nam thường xuất hiện ở phía Nam Trung Quốc, Việt Nam và Lào. Ở nước ta, cây tam thất Nam mọc hoang ở nơi ẩm mát, ven bờ suối hay hốc khe.

Tam thất hoang còn có các tên gọi: tam thất vũ diệp, tam thất lá xẻ hay trúc tiết nhân sâm, sâm vũ diệp,

Tam thất hoang có tên khoa học là Panax Bipinnatifidus Seem, thực vật thuộc chi Sâm có đặc điểm sinh thái gần giống Sâm Ngọc Linh nên thường được dùng để sâm Ngọc Linh giả.

Đặc điểm tam thất vũ diệp ( cây tam thất hoang)

Cây thảo sống lâu năm, rễ dài nhiều đốt, có các vết sẹo do thân rụng hằng năm. Thân cây mảnh cao 10-50cm, thường lụi tàn vào mùa khô.

Lá dạng kép chân vịt, mọc vòng cứ 3 cái một, mang 3-7 lá chét dạng mỏng, không lông. Mép lá có răng đôi cạn hoặc sâu tùy thuộc vào dạng thùy.

Hoa ( tháng 7-9) trắng lục xếp cỡ 20-30 cái tạo thành tán đơn trên một trục thân dài 15-20cm ở phần ngọn thân. Quả mọng chín màu đỏ, trong chứa 1-2 hạt.

Bộ phận dùng:

Rễ củ – Radix Panacis Bipinnatifidi.

Nơi sống và thu hái:

Tam thất vũ diệp cũng được trồng và mọc tốt như Tam thất Bắc. Thu hoạch rễ củ ở các cây lâu năm, rửa sạch sau đó phơi khô hoặc sấy khô để bảo quản, sử dụng.

Củ tam thất có tác dụng gì, củ tam thất chữa được bệnh gì?

Tam thất là một trong những dược liệu có tác dụng rất tốt cho sức khỏe nên với người xưa, nhất là trong nhà có phụ nữ thì củ tam thất thường được quý hơn vàng .

Vì sẽ có những lúc bệnh khẩn cấp thì có vàng cũng chưa chắc kiếm được hay mua được Tam thất mà dùng. Vì vậy tam thất mới có tên “vàng không đổi”.

Tam thất có vị ngọt hơi đắng, mang tính ôn, vào Kinh, Can, Vị, Tâm, Phế, Đại tràng.

Củ tam thất có tác dụng:

• Hoá ứ, cầm máu, giúp tiêu thũng, giảm đau.
• Tác dụng bổ khí huyết, (dùng chín) dùng chữa tất cả các chứng bệnh xuất huyết, chữa bệnh đi tiểu ra máu, dùng khi ngã đau sưng bầm tím.
• Củ tam thất chữa bệnh xuất huyết đại tràng.
• Chữa đau tức ngực, chữa bệnh nôn ra máu, u bướu, huyết ứ, đi ngoài ra máu, chảy máu cam, bế kinh, thống kinh hay sản hậu huyết hư gây đau bụng.
• Dùng để các loại mụn nhọt sưng đau, người khí huyết lưỡng hư,…
• Củ tam thất chữa và phòng trị bệnh mạch vành, chữa và phòng bệnh đau thắt ngực, thấp tim, đau thắt lưng.
• Chữa bệnh chóng mặt do thiếu máu hay bệnh bạch cầu cấp và mạn tính